Ένας από τους πιο θεμελιώδης θεσμούς της κοινωνίας σε ολόκληρο τον κόσμο είναι αυτός της οικογένειας. Μέσα από την οικογένεια το άτομο από τα πρώτη στιγμή της γέννησής του εξασφαλίζει την ανατροφή του, προστατεύεται, αναπτύσσει δεξιότητες, κοινωνικοποιείται, δημιουργεί πρότυπα και ταυτίσεις.
Η οικογένεια αποτελείται από δύο ή περισσότερα άτομα που αποφασίζουν την από κοινού οργάνωση της ζωής τους και ο χαρακτήρας της διαμορφώνεται σύμφωνα με τις εκάστοτε κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές.
Συνεπώς δύο άτομα προβαίνουν στην δημιουργία μίας νέας οικογένειας με στόχο όχι μια απλή συγκατοίκηση αλλά την δόμηση μίας ζωής από κοινού, μέσα από την οποία κτίζουν σημαντικές δραστηριότητες που μοιράζονται όπως η εργασία, η φιλία, η αγάπη, η αφοσίωση και η απόκτηση παιδιών. Τόσο ο άνδρας όσο και η γυναίκα δημιουργούν την δική τους οικογένεια διαθέτοντας ήδη το δικό τους ψυχολογικό υλικό όπως αυτό διαμορφώθηκε από την γονική τους οικογένεια, από τις εμπειρίες τους και τις προηγούμενες σχέσεις τους, και συγκεκριμένα από τις διαμορφωμένες τους νοοκατασκευές βάσει των οποίων ερμηνεύουν την συντροφικότητα, την σεξουαλικότητα, το γάμο, την οικογένεια, και την ανατροφή των παιδιών.
Τα μέλη του ζευγαριού αποτελούν δύο διαφορετικές προσωπικότητες και συχνά καλούνται να αντιμετωπίσουν καθημερινά θέματα όπως τα ψώνια, η τακτοποίηση του σπιτιού, η φροντίδα του παιδιού , η διαχείριση των διαθέσιμων χρημάτων, των κοινωνικών υποχρεώσεων και του ελεύθερου χρόνου για ξεκούραση. Σε αυτήν την καθημερινή διαδικασία είναι δυνατόν να προκύπτουν τριβές λόγω της διαφορετικής οπτικής που μπορεί να έχουν οι δύο σύζυγοι σε κάποιο ή κάποια από αυτά τα θέματα. Αυτές οι τριβές μπορεί να καταλήγουν και σε σύγκρουση μεταξύ των δύο συζύγων που εγείρει τον θυμό τους εξαιτίας του ότι οι διαφορετικές τους ανάγκες δεν ικανοποιούνται.
Οι δύο σύζυγοι/γονείς μέσα από μία σύγκρουση έρχονται να θέσουν τα προσωπικά τους όρια που θεωρούν ότι απειλούνται, καθώς έρχονται αντιμέτωποι με μία πραγματικότητα που δεν είναι ευχάριστη. Η εύκολη λύση που καταφεύγουν είναι η απόδοση ευθυνών ο ένας στον άλλον. Αυτή η συμπεριφορά δυναμιτίζει την ήδη φορτισμένη ατμόσφαιρα που διακατέχει την σχέση του ζευγαριού λόγω της σύγκρουσης και αναζωπυρώνει νέο φαύλο κύκλο θυμού – απογοήτευσης – κατηγοριών – σύγκρουσης, κ.ο.κ.
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι θυμός αποτελεί ένα από τα 8 βασικά συναισθήματα του ανθρώπου κατά Plutchik και τα υπόλοιπα επτά είναι: η έκπληξη, ο φόβος, η λύπη, η αηδία, η προσμονή, η αποδοχή και η χαρά. Η βιολογική έδρα των συναισθημάτων βρίσκεται στο μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου. Τα συναισθήματα αποτελούν το μέσω με το οποίο το άτομο μπορεί να εκφράσει την κατάσταση προς την οποία κινητοποιείται. Συνεπώς, η ύπαρξη θυμού συνιστά μία φυσιολογική λειτουργία της ανθρώπινης οντότητας και η έκφραση του συνδέεται με την παραβίαση μίας νόρμας ή συμφωνίας έτσι ώστε να αποφευχθεί κάτι τέτοιο και στο μέλλον.
Τι συμβαίνει όμως όταν ο θυμός κυριαρχεί ως συναίσθημα μετά από μία σύγκρουση και δημιουργεί στο άτομο συνεχή αίσθηση αδικίας και ματαίωσης?
Ο έντονος και συνεχόμενος θυμός είναι ένα αρνητικό συναίσθημα που ενεργοποιεί την επιθετικότητα του ατόμου, το εμποδίζει να σκέπτεται με λογική αλληλουχία και του αφαιρεί την ικανότητα να διατηρεί ρεαλιστική επαφή με το περιβάλλον του. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τον εγκλωβισμό του ατόμου σε ένα εσωτερικό μονόλογο όπου επαναλαμβάνονται σκέψεις με περιπτώσεις επικειμένης καταστροφής και φανταστικές τραγωδίες. Έτσι εντείνεται το άγχος και η αγωνία του προκείμενου να βρει τρόπους να αντιμετωπίσει τα επερχόμενα καταστροφικά γεγονότα και τις παραβιάσεις που αυτά θα έχουν εις βάρος του. Ταυτόχρονα ενεργοποιούνται και αντίστοιχα σωματικά συμπτώματα όπως εφίδρωση, τρέμουλο, αύξηση του καρδιακού τόνου και της πίεσης. Το άτομο μέσα από αυτή την διαδικασία απορροφάται από τον εαυτό του και δεν είναι ικανό να διαχειριστεί ομαλά την καθημερινότητα του και να αναπτύξει κανάλι επικοινωνίας με το άλλο άτομο που θεωρεί ότι το αδικεί έτσι ώστε να βρεθεί μία από κοινού λύση σχετικά με το θέμα που αποτέλεσε αφορμή σύγκρουσης.
Λοιπόν, πως δύο σύζυγοι που είναι και γονείς και οι όποιοι όπως αναφέρθηκε νωρίτερα στο πλαίσιο της οικογένειας αποτελούν πρότυπα μίμησης και ταύτισης για τα παιδιά τους θα έπρεπε να διαχειρίζονται τα αρνητικά τους συναισθήματα και στην συγκεκριμένη περίπτωση το θυμό τους. Τόσο ο άνδρας όσο και η γυναίκα οφείλουν να αντιληφθούν ότι ο κοινός βίος που αποφασίζουν να δημιουργήσουν δεν είναι τόσο εύκολο και αυτόματα να διατηρηθεί εάν οι ίδιοι σχεδόν σε καθημερινή βάσει, δεν προβαίνουν σε διορθωτικές κινήσεις διατηρώντας κάποιες ισορροπίες.
Ουσιώδες είναι
- να αναλαμβάνουν ευθύνες ισότιμα,
- να αναγνωρίζουν τυχόν σφάλματα τους, και
- να κατανοούν ότι στο πλαίσιο των διαπροσωπικών τους σχέσεων είναι δυνατόν να απογοητεύσουν ο ένας τον άλλον.
Συχνά τα άτομα που μας απογοητεύουν είναι αυτά που περισσότερο αγαπάμε και από τα οποία αναμένουμε συγκεκριμένες συμπεριφορές ή έχουμε επίπλαστες προσδοκίες από αυτά.
Πολλές φορές, η πεποίθηση ότι γνωρίζουμε πολύ καλά τον /την σύζυγο μας αποτελεί από μόνη της ένα εμπόδιο επικοινωνίας μεταξύ του ζευγαριού, διότι αυτή η πεποίθηση δεν αφήνει να βλέπουν/παρατηρούν ο ένας στον άλλον αλλαγές που συμβαίνουν στην συμπεριφορά του από την ανάληψη νέων ρόλων και ευθυνών μέσα στο πλαίσιο του κοινού τους βίου. Παράλληλα η βιολογική ιδιότητα του γονέα που αποκτούν οι δύο σύζυγοι μετά την γέννηση του παιδιού τους είναι από μόνη μια πρόκληση όπου οι δύο γονείς είναι πλέον υπεύθυνοι για το μεγάλωμα του παιδιού τους. Γίνεται κατανοητό μεταξύ των άλλων ότι σε θεωρητικό επίπεδο όλα μπορεί να είναι εφικτά και διαχειρήσιμα δηλαδή το πότε το παιδί μου θα κοιμηθεί, πότε θα ταϊστεί, πως θα απασχοληθεί με δημιουργικές δραστηριότητες κλπ. Ωστόσο ο ευλογημένος ερχομός ενός παιδιού είναι ένα βότσαλο στην λίμνη που ταράζει (ευχάριστα αλλά και με απρόβλεπτο τρόπο) τα λιμνάζοντα νερά της καθημερινότητας των δύο νέων γονέων και ‘απαιτεί’ από αυτούς χώρο και χρόνο.
Αδιαμφισβήτητα η γονεική ιδιότητα υπαγορεύει ένα σύνολο από νέους ρόλους όπου οι δύο σύζυγοι για πρώτη φορά έρχονται να παίξουν και σύντομα αντιλαμβάνονται ότι δεδομένων των περιορισμών σε χρόνο και πόρους θα πρέπει να αναδιανέμουν τόσο το χρόνο που διαθέτουν για άλλες δραστηριότητες ή ξεκούραση όσο και το υπάρχον εισόδημα του νοικοκυριού για να καλύψουν τις νέες δαπάνες για την απαραίτητη φροντίδα/υποστήριξη του νέου μέλος. Τόσο ο πατρικός ρόλος όσο και ο μητρικός ρόλος θα πρέπει να συγχρονίζονται μεταξύ τους ως συμπληρωματικοί και όχι να βρίσκονται σε ένα αέναο ανταγωνισμό μεταξύ τους. Οι δύο γονείς μπορούν να πατούν στα στερεότυπα των γονεικών τους οικογενειών κατά το μεγάλωμα των παιδιών τους με την προϋπόθεση ότι τα προσαρμόζουν στις ανάγκες τις δικής τους οικογένειας χωρίς να προσπαθούν να επιβάλλουν ο ένας στον άλλον τι είναι σωστό αλλά τι είναι λειτουργικό για την ομαλή λειτουργία και βιωσιμότητα της δικής τους οικογένειας. Θετικό είναι να εμπλουτίζουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες τους ως γονείς με την συμμετοχής τους σε σχολές γονέων παρακολουθώντας σεμινάρια για γονείς.
Ιδιαίτερα ωφέλιμο είναι όταν οι δύο γονείς πριν την απόκτηση παιδιού έχουν καταφέρει να συνεργάζονται και να αντιμετωπίζουν με ψυχραιμία δυσκολίες μέσα στον κοινό τους βίο, βάζοντας όρια στο υποστηρικτικό περιβάλλον το οποίο κυρίως αποτελεί η πατρική οικογένεια του καθενός. Το υποστηρικτικό περιβάλλον των πατρικών οικογενειών θα πρέπει να παραμένει ως τέτοιο και να μην μετατρέπεται σε εξαρτητικό περιβάλλον υποκαθιστώντας τους ρόλους των γονέων, δηλαδή οι παππούδες/γιαγιάδες να αποφασίζουν για το πώς θα γίνεται η φροντίδα/ανατροφή του παιδιού ή να έχουν τον κύριο λόγο παρεμβαίνοντας σε αποφάσεις του ζευγαριού εν γένει. Η αφοσίωση και η πίστη μεταξύ των δύο συζύγων είναι θεμελιώδης αξίες που τροφοδοτούν την σχέση και την μεταξύ τους αρχική δέσμευση για την δημιουργία μιας από κοινού ζωής. Πολλές φορές το συνηθισμένο υποτιμάται και το ζευγάρι δεν αντιλαμβάνεται πόσο απαραίτητο είναι. Όπως το μοίρασμα κοινών αξιών, η εξυπηρέτηση καθημερινών αναγκών όπως τα ψώνια, η τακτοποίηση του σπιτιού, η ανάπαυση του ενός στην αγκαλιά του άλλου μετά από μια κουραστική μέρα.
Εστιάζοντας τώρα στην περίπτωση όπου η σύγκρουση μεταξύ δυο γονέων είναι αναπόφευκτη. Αυτό είναι ένα ερέθισμα που θα πρέπει να εστιάσει την προσοχή τους στο ότι εμμένουν σε μία θέση – την δική τους οπτική - και θυμώνουν καθώς σκέφτονται ότι παραβιάζεται κάποιο δικαίωμα τους, ακυρώνεται μία προσδοκία τους ή εμποδίζεται η εκπλήρωση μίας επιθυμίας τους (πχ θέλω να βγαίνω με τους φίλους/ φίλες μου όπως έκανα στο παρελθόν ή θέλω να ψωνίζω απεριόριστα προϊόντα προσωπικής φροντίδας όπως έκανα στο παρελθόν ή πρέπει να βοηθώ οικονομικά κάποιο μέλος της γονεική μου οικογένειας βάζοντας σε κίνδυνο την βιωσιμότητα της δικής μου οικογένειας ή σε ποιο σχολείο θα πάει το παιδί, δημόσιο ή ιδιωτικό κλπ. ).
Συνήθως, αυτό που επισκιάζει την όλη κατάσταση είναι το έντονο συναίσθημα του θυμού όταν συμβαίνουν τέτοια γεγονότα όπου η κακή διάθεση και των δύο τους οδηγεί στο να επικεντρώνονται σε μία προσπάθεια να πείσουν/ αναγκάσουν τον άλλον σχετικά με την θέση που έχουν. Το αποτέλεσμα είναι ότι δημιουργούνται αρνητικές σκέψεις για τον σύντροφο τους όπως ότι δεν τους καταλαβαίνει, ότι δεν τους σέβεται και λαμβάνουν μία επιθετική/αμυντική στάση απέναντι του θέλοντας να διατηρήσουν τον έλεγχο. Αυτή η διαδικασία εμποδίζει τους εμπλεκόμενους σε μία σύγκρουση αντί να οδηγηθούν σε λύση. Η εκτόνωση της έντασης και του θυμού έρχεται μέσα από την αμφισβήτηση τέτοιων αρνητικών σκέψεων και την αλλαγή προσανατολισμού από το «άλλος δεν με καταλαβαίνει» σε εμείς « πως θα αναζητήσουμε εναλλακτικές λύσεις» σχετικά με τα θέματα που μας απασχολούν. Μια τέτοια στάση αποδυναμώνει συναισθήματα εκδικητικότητας και επιθετικότητας που είναι προϊόντα του θυμού.
Καλό είναι να γνωρίζουν οι γονείς ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν μέσα σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχεί ο ανταγωνισμός και η επιβολή του ενός στον άλλον μετά από αλλεπάλληλες συγκρούσεις τείνουν να υιοθετούν τέτοια πρότυπα και να αναπαράγουν τέτοιες οικείες συμπεριφορές. Έτσι αργότερα και αυτοί ως γονείς θα γίνουν αποδέκτες τέτοιας συμπεριφοράς από τα ίδια τους τα παιδιά. Εκτός των άλλων θα πρέπει δε να τονιστεί ότι η γονεική οικογένεια οφείλει να αποτελεί ένα θετικό/ασφαλές σημείο αναφοράς για το παιδί. Σε αντίθετη περίπτωση το παιδί εκτίθεται μέσα από τις συνεχείς συγκρούσεις/ασυμφωνία των δύο σημαντικών πρώτων προσώπων (πατέρα και μητέρας) σε ένα απειλητικό περιβάλλον που το αποδιοργανώνει. Το παιδί βιώνει και απορροφά τα έντονα συναισθήματα φόβου και θυμού των γονέων του δημιουργώντας στο μυαλό του μία απειλητική και ρευστή εικόνα της πραγματικότητας. Αυτά τα αρνητικά ερεθίσματα θα σμιλέψουν ανάλογα την προσωπικότητα δημιουργώντας πολλές φορές προδιαθέσεις για την δημιουργία διαταραχών προσωπικότητας κατά την ενήλικη ζωή του καθώς σχετίζεται με τον εαυτό του και τους άλλους.
Αδιαμφισβήτητα οποιαδήποτε διαφωνία και αν υπάρξει μεταξύ δύο γονέων, κοινό έδαφος στο οποίο μπορούν να πατήσουν αποτελεί η επιθυμία τους να βλέπουν ευτυχισμένο το παιδί τους. Η επίτευξη αυτού του κοινού στόχου δηλαδή η ευτυχία του παιδιού είναι μία διαρκώς μεταβαλλόμενη παράμετρος. Αυτό σημαίνει τον αδιάκοπο προσανατολισμό των δύο γονέων στον τρόπο που λειτουργεί το δικό τους παιδί. Οι δύο γονείς με γνώμονα αφενός την βιωσιμότητα της οικογένειας που δημιούργησαν και αφετέρου την ευτυχία όλων των μελών αυτού του πλαισίου (των ίδιων και των παιδιών τους) θα οδηγούνται σε συνεργασία μετά από τριβές και συγκρούσεις όταν οι προσδοκίες του ενός για τον άλλον διαψεύδονται. Αυτό προϋποθέτει ειλικρινή και έντιμη αντιμετώπιση των προβλημάτων του καθενός από αυτούς, δίνοντας χρόνο για συμβιβασμό και όχι για σύγκρουση.
Η έκφραση λοιπόν του θυμού μπορεί να αποτελέσει εργαλείο έκφρασης δυσαρέσκειας μεταξύ δύο συζύγων έτσι ώστε να ξεκαθαρίζει το τοπίο και να είναι σε θέση να μετατοπίζουν τον άξονα από το πρόβλημα στην λύση. Οι κοινές αξίες και αντιλήψεις είναι καλός σύμβουλος για την εξέλιξη της οικογένειας και τον καθορισμό των κοινών προτεραιοτήτων του ζευγαριού τόσο στην μεταξύ τους σχέση όσο και στην ανατροφή του παιδιού τους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- ELEANOR O’LEARY, Η Θεραπεία Gestalt, 1995, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα,
- PAUL HAUCK, 2 Ηρεμήστε, 2000, Εκδόσεις Καστανιώτη,
- ΜΙΧΑΛΗΣ Γ. ΜΑΔΙΑΝΟΣ, Κλινική Ψυχιατρική, 2004, Εκδόσεις Καστανιώτη,
- EDWIN C. NEVIS, ΘΕΡΑΠΕΙΑ GESTALT (θεωρία και εφαρμογή), 2007, Εκδόσεις Διόπτρα,
- CULKIN · PERROTTO, Θεμελιώδης Αρχές Ψυχολογίας (εφαρμογές στη ζωή & την εργασία), 2008, Εκδόσεις Έλλην,
- DANIEL GOLEMAN, Η Συναισθηματική Νοημοσύνη, 2011, Εκδόσεις Πεδίο,
- KYLE PRUETT · MARSHA KLINE PRUETT, Δυο γονείς για την ανατροφή του παιδιού, 2013, Εκδότης ΓΟΝ.ΙΣ.
* Η Βασιλική Πέτσα είναι Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Εθελόντρια στον ΓΟΝ.ΙΣ.
Το Άρθρο " Πως οι γονείς που διαχειρίζονται τον θυμό τους συμβάλλουν στην ευτυχία της οικογένειας τους." δημοσιεύεται πρώτη φορά 13-6-2015 στο ΓΟΝ.ΙΣ. με την γραπτή αδεια της Συγγραφέως. Ευχαριστούμε θερμά την εθελόντρια μας για την ευγενική παραχώρηση.
